آیه ۲۲ سوره آل عمران
<templatestyles src="Info box/style.css" /> {{#invoke:Infobox|infobox}}الگو:Template other
آیه ۲۰۰ سوره آلعمران، مؤمنان را برای رسیدن به رستگاری، به صبر، مصابره، مرابطه و تقوای الهی دعوت می‌کند. مفسران این چهار دستور را راه تحقق اصول و فروع دین مطرح شده در این سوره می‌دانند. صبر به معنای شکیبایی در سختی‌ها، طاعات و ترک گناه است. مصابره به پیشی گرفتن از دشمنان در صبر یا توصیه یکدیگر به آن اشاره دارد. مرابطه نیز از ریشه ربط، به معنای آمادگی برای حفظ جامعه اسلامی از تهاجم نظامی و فکری است.
در روایات، مرابطه شامل حفظ مرزهای جغرافیایی و فکری و عقیدتی، انتظار نماز، ارتباط با امام معصوم(ع) و انتظار فرج می‌شود. تقوای الهی ضامن اجرای صحیح سه دستور دیگر است. هدف نهایی از این دستورات نیز رستگاری جامع در دنیا و آخرت است. علامه طباطبایی، مرابطه را پیوندی فکری، اجتماعی و معنوی برای حفظ اصول و کمال جامعه اسلامی می‌داند و بر حق‌محوری آن در برابر جوامع مادی غرب تأکید دارد.
مفهوم کلی، ترجمه و متن[ویرایش | ویرایش مبدأ]
آیه ۲۰۰ سوره آلعمران، آخرین آیه سوره آلعمران، از آیات مدنی قرآن است.[۱] این آیه مؤمنان را به چهار دستورالعمل اساسی برای رسیدن به رستگاری دعوت می‌کند: صبر، مصابره، مرابطه و تقوای الهی.[۲] جوادی آملی (زاده: ۱۳۱۲ش) مفسر شیعه این آیه را مرتبط با تمامی محتوای سوره آلعمران دانسته است. در این سوره سخن از اصول و فروع عملی دین است که برای تحقق آن‌ها باید صبر و استقامت داشت. به همین دلیل این چهار دستور العمل به‌عنوان راه حل رسیدن به اهداف سوره ارائه شده است.[۳]
نکات تفسیری[ویرایش | ویرایش مبدأ]
مفسران مسلمان، نکات فراوانی را در تفسیر آیه ۲۰۰ سوره آلعمران بیان کرده‌اند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین این نکات اشاره می‌شود:
۱. صبر (اصْبِرُوا): نخستین فرمان آیه، دعوت به «صبر» است.[۴] علامه طباطبایی، مفسّر قرآن، صبر را به معنای شکیبایی در برابر سختی‌ها و مشکلات، مصیبت‌ها، انجام طاعات و ترک گناه دانسته است.[۵] این صبر، یک فضیلت فردی و پایه و اساس بسیاری از کمالات دیگر انسانی محسوب می‌شود.[۶] جوادی آملی، مفسّر قرآن، انسان صابر را کسی می‌داند که در مقابل سختی‌ها و مشکلات جَزَع و فَزَع نکرده و وظیفه الهی خویش را به سرانجام رساند.[۷]
۲. مصابره (صَابِرُوا): دومین دستور «مُصابِره» است که از باب مفاعله بوده و برخی آن را به معنای نوعی مشارکت و غلبه در صبر دانسته‌اند. طبق این معنا، مؤمنان نه تنها خود باید صبور باشند، بلکه باید در صبر و استقامت از دیگران، به‌ویژه دشمنان، پیشی بگیرند و آن‌ها را به ستوه آورند.[۸] مصابره همچنین می‌تواند به معنای توصیه یکدیگر به صبر و همکاری در این مسیر باشد.[۹]
۳. مرابطه (رَابِطُوا): سومین فرمان «مُرابِطه» است که از ریشه «ربط» به معنای بستن و پیوند دادن گرفته شده است.[۱۰] این واژه را به معنای آمادگی و مراقبت برای حفظ جامعه اسلامی از تهاجم دشمنان، چه نظامی و چه فرهنگی و فکری دانسته‌اند.[۱۱] در روایات اسلامی، «مرابطه» مصادیق گوناگونی یافته است؛ از جمله:
- حفظ مرزهای جغرافیایی: که همان معنای اولیه و نظامی کلمه است و به معنای پاسداری از سرحدات کشور اسلامی در برابر تهاجم بیگانگان می‌باشد.[۱۲]
- انتظار نماز بعد از نماز: در برخی روایات، انتظار کشیدن برای برپایی نماز پس از نماز دیگر، نوعی مرابطه و جهاد با نفس شمرده شده است.[۱۳] این تفسیر نشان‌دهنده اهمیت پیوند مستمر با عبادت و آمادگی روحی دانسته شده است.[۱۴]
- ارتباط و پیوند با امامان شیعه: در تفاسیر و روایات شیعی، یکی از مهم‌ترین مصادیق «مرابطه»، پیوند قلبی، فکری و عملی با امام معصوم(ع) و انتظار فرج امام زمان(عج)، دانسته شده است.[۱۵] این نوع مرابطه به معنای حفظ آمادگی برای یاری امام و دفاع از آرمان‌های الهی است.[۱۶]
- مراقبت از مرزهای فکری و فرهنگی: طبق برخی روایات، «مرابطه» شامل پاسداری از باورها و ارزش‌های اسلامی در برابر شبهات و انحرافات نیز می‌شود.[۱۷]
۴. تقوای الهی (اتَّقُوا اللَّهَ): چهارمین و آخرین دستور، رعایت «تقوای الهی» است. این دستور را ضامن اجرای صحیح سه دستور قبلی و ملاک ارزشمندی اعمال دانسته‌اند. صبر، مصابره و مرابطه بدون پشتوانه تقوا، ممکن است به انحراف کشیده شده یا فاقد ارزش معنوی لازم باشند.[۱۸]
۵. هدف نهایی: فلاح (لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ): در پایان آیه، ثمره و نتیجه عمل به این چهار دستور، را رسیدن به فلاح عنوان کرده است. فلاح مفهومی جامع است که هم موفقیت و پیروزی در دنیا و هم سعادت و نیک‌بختی در آخرت را در بر می‌گیرد.[۱۹] به گفته محققانِ تفسیر نمونه، واژه «لعلّ» در اینجا برای اشاره به وجود شرایط دیگر غیر از این چهار شرط برای رستگاری به کار رفته است.[۲۰]
ویژگی‌های اجتماع اسلامی در پرتو مفهوم مرابطه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
سید محمدحسین طباطبایی (۱۲۸۱- ۱۳۶۰ش) در گفتاری ۴۰ صفحه‌ای ذیل تفسیر آیه ۲۰۰ سوره آل عمران، با استناد به آیات قرآن و تحلیل‌های عقلی و تاریخی، به اثبات ضرورت و اهمیت اجتماع در اسلام، ویژگی‌های منحصر به فرد جامعه اسلامی مبتنی بر توحید و حق‌محوری، و تفاوت بنیادین آن با جوامع مدنی غربی مبتنی بر ارزش‌های مادی و رأی اکثریت می‌پردازد.[۲۱] وی ضمن پاسخ به شبهات مربوط به عدم پایداری جامعه اسلامی و کارآمدی آن در دنیای معاصر، بر پویایی، جامعیت و قابلیت اسلام برای تأمین سعادت حقیقی بشر در همه اعصار تأکید کرده و آینده جهان را از آنِ دین حق می‌داند. مفهوم مرابطه در این چارچوب، نه تنها به معنای مرزداری نظامی، بلکه به معنای پیوند فکری، اجتماعی و معنوی افراد جامعه اسلامی برای حفظ اصول، مقابله با انحرافات و حرکت به سوی کمال تفسیر می‌شود.[۲۲]
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۳۲.
- ↑ جوادی آملی، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، ۱۳۸۸ش، ج۱۶، ص۷۶۹-۷۷۱.
- ↑ جوادی آملی، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، ۱۳۸۸ش، ج۱۶، ص۷۷۱.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۲۳۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۹۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۲۳۳.
- ↑ جوادی آملی، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، ۱۳۸۸ش، ج۱۶، ص۷۷۲.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۶۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۹۱.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، دارالفکر، ج۷، ص۳۰۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۲۲۴؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۲۳۳.
- ↑ جوادی آملی، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، ۱۳۸۸ش، ج۱۶، ص۷۹۲؛ برای نمونه رجوع کنید به: شعیری، جامع الأخبار، مطبعة حيدرية، ص۸۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: ابن‌ابی‌جمهور، عوالي اللئالي، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۰۳.
- ↑ جوادی آملی، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، ۱۳۸۸ش، ج۱۶، ص۷۹۱-۷۹۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۸۱؛ نعمانی، الغیبة، ۱۳۹۷ق، ص۲۷.
- ↑ جوادی آملی، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، ۱۳۸۸ش، ج۱۶، ص۷۹۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: امام عسکری(ع)، التفسير المنسوب إلى الإمام الحسن العسكري(ع)، ۱۴۰۹ق، ص۳۴۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۲۳۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۹۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۲۳۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۹۲-۱۳۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۹۲-۱۳۳.
- قرآن کریم.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم، دار سید الشهداء للنشر، ۱۴۰۵ق.
- امام عسکری(ع)، حسن بن علی، التفسیر المنسوب إلی الإمام الحسن العسکری(ع)، قم، مدرسة الإمام المهدی(عج)، ۱۴۰۹ق.
- جوادی آملی، عبدالله، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، قم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۸۸ش.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
- شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف، مطبعة حیدریة، بی‌تا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، الاعلمی فی المطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۳ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴ش.
- نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، تهران، نشر صدوق، ۱۳۹۷ق.